Sociale media voor jongeren

Ik verslikte me dit weekend in mijn koffie toen de nieuwe Vlaamse minister van Media op Radio één haar visie deelde over het gebruik van sociale media door kinderen. Ze vergeleek het met leren fietsen waarbij je start met zijwieltjes. Alsof het gebruik van sociale media niet veel verschilt van een fietstochtje. Ze geeft aan dat volgens haar ouders op zoek zijn naar tools om hun kinderen weerbaar te maken en verwijst hiervoor naar mediawijs.be. Dit soort vergelijkingen riskeert de nadelige gevolgen van sociale media te minimaliseren. Als voorbeeld geeft ze nog aan dat ouders willen weten hoe een algoritme werkt. Ik zou de minister graag eens horen uitleggen hoe de algoritmes achter sociale media werken. Sterker nog, ik betwijfel of je bij de sociale mediabedrijven iemand kan vinden die deze kan uitleggen.

Wat wel uitgebreid gedocumenteerd is zijn de effecten van deze algoritmes. Voor de platformen zelf gaat het dan vooral om de enorme winsten. De algoritmes lokken zoveel mogelijk mensen naar het platform en tonen hen precies die berichten die de kans maximaliseren dat ze op advertenties klikken. Dit levert inkomsten op van de adverteerders. Veel inkomsten. Sociale media bedrijven verdienen hier jaarlijks tientallen miljarden aan. Dat deze algoritmes menselijke zwakheden zoals verslaving uitbuiten wordt gezien als bijzaak.

Ook de maatschappelijke effecten zijn goed gedocumenteerd. Neem bijvoorbeeld Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram. Een rapport van Amnesty International documenteert uitgebreid de rol van Facebook in de genocide tegen de Rohingya in Myanmar. In 2017 werden duizenden Rohingya gedood, gemarteld, verkracht en verdreven tijdens een etnische zuiveringscampagne. In de aanloop naar deze gruweldaden versterkten Facebook’s algoritmes een golf van haat tegen de Rohingya, wat bijdroeg aan geweld in de echte wereld. Meta’s algoritmes hadden namelijk geleerd dat het promoten van haatdragende inhoud gebruikers langer op het platform hield dan feitelijke content. Hoewel Facebook de anti-Rohingya sentimenten niet heeft gecreëerd, heeft het platform deze wel aangewakkerd voor eigen financieel gewin.

The Facebook Files, een onderzoek van interne Facebook documenten door The Wall Street Journal, toont aan dat het platform vol schadelijke mechanismes zit. Zo blijkt bijvoorbeeld dat 12,5% van de gebruikers vindt dat de app hun slaap, relaties of ouderschap negatief beïnvloedt. Het onderzoek onthult ook wat Facebook wist over de negatieve gevolgen voor jongeren en hoe ze deze in het openbaar bagatelliseren. Een interne presentatie vermeldde bijvoorbeeld dat 32% van de tienermeisjes aangaf dat Instagram hun negatieve zelfbeeld over hun lichaam verder versterkte. Ondertussen presenteerde de CEO Mark Zuckerberg publiekelijk enkel de positieve effecten die sociale apps kunnen hebben op de mentale gezondheid.

Robert Califf, het hoofd van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), stelt dat volgens hem misinformatie (onjuiste of misleidende informatie) de belangrijkste doodsoorzaak is in de VS. Als voorbeelden noemt hij mensen die twijfelen over vaccinatie tijdens de COVID-19-pandemie en de verspreiding van vapen. Onderzoek toont bovendien aan dat sociale media een ideale voedingsbodem is voor misinformatie, die zich sneller, gemakkelijker en breder verspreidt dan feitelijk correcte berichten.

Onderzoek van de Wereld Gezondheidsorganisatie toonde aan dat het aantal jongeren dat problematisch gebruik ervaart van sociale media is gestegen tot 11% (Vlaanderen doet het iets beter met 9%). Problematisch gebruik wordt hierbij gedefinieerd als het vertonen van minstens 6 van de 9 problematische factoren, zoals zich slecht voelen wanneer sociale media niet beschikbaar zijn of ernstige conflicten hebben met familieleden door het gebruik van sociale media.

Sociale media hebben zeker voordelen, zoals het verbinden van mensen. Toch is voorzichtigheid geboden, vooral bij jongeren die zich in een kwetsbare levensfase bevinden en voor wie sociale media een steeds grotere rol spelen. Deze jongeren zitten in een periode waarin ze ouderlijke sturing vaak afwijzen. De situatie in Vlaanderen is weliswaar niet te vergelijken met die in Myanmar of de VS, maar deze voorbeelden tonen wel aan welke impact deze platformen kunnen hebben. Een uitgebreid maatschappelijk debat is dan ook noodzakelijk, en vergelijkingen met fietsen dragen hier niet constructief aan bij. Hoewel tools op een overheidswebsite als Mediawijs.be zeker waardevol zijn, betwijfel ik of ze toereikend zijn om onze jongeren te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van sociale media.